Kamal Abdulla: «Qırıqlıq bizim tariximizin özündədir» [Video]

-
Ötən həftə Akademik Milli Dram Teatrında yazıçı Kamal Abdullanın «Şah İsmayıl, yaxud hamı səni sevənlər burdadır...» adlı pyesinin ilk tamaşası olub. Media və sosial şəbəkələr tamaşanı gözardı etmədi. Şah İsmayıl mövzusunun təkrar gündəmə gətirilməsini alqışlayanlar da oldu, bunu bəyənməyənlər də.

Pyesin müəllifi Kamal Abdulla AzadlıqRadiosunun suallarına cavab verir.
- Bircə bunu bilsəydim... Yəqin ona görə ki, tam ifadə eləyə bilmirəm hələ də hiss etdiklərimi. Onlar hələ də aydın, səlis şəkildə mənim içimdən çıxıb özlərini büruzə edə bilmirlər. Mənim Şaha məhəbbətimdəndir ki, onu hamı onu sevənlərin yanında görmək istədim. Şahın buna ehtiyacı vardı...
- Hər şey, əlbəttə ki, Siz deyən kimi, «Yarımçıq əlyazma» dan başlandı. Və bir də Lələnin «Sən Şah deyilsən, gədə, mən səni tanıdım. Sən haman məlun şairsən...» sözlərindən. Çünki Lələnin Şahı ona deyə bilməzdi ki, «Nə yaxşı oldu, sən ölmədin, sağ qaldın, Lələ». Lələnin Şahı ona deməliydi: «Sən nə cürə oldu ki, ölmədin, sağ qaldın. Lələ?! Mən ki səni sağ cinaha ölməyə göndərmişdim...». Tamaşada bu qarşıdurma qalıbdı.
- Bu barədə mənim heç bir məlumatım yoxdur. Hər halda premyeranın baş tutması, öz-özlüyündə, hər şeyi deyir.
– Ona «xalq düşməni» damğasının vurulmasına qədər hər şeyi, sən demə, göz altına almaq lazımmış. Mən bununla qarşılaşdım. «Yarımçıq əlyazma»nın taleyi buna sübutdur. Anlamazlıqdan tutmuş əsassız ittihamlara qədər çox şeydən keçdik. Amma son Avstriya nəşrini görsəniz, onun dizaynı hər acını unutdurur. Xaricdə bizə daha qərəzsiz, daha adekvat qiymət verə bilirlər. Hegel deyirdi ki, tarix Allahın Yer üzündən keçib getdiyi təmtəraqlı zəfər marşıdır. Bu tarix mənə bir vətəndaş kimi vacib və qiymətlidir. Bir yazar kimi bəzən maraqsız görünür. Çünki mən Bayandır Xanı, Dədə Qorqudu, Qazanı, Şah İsmayılı, Hüseyn bəy Lələni canlı, nəfəs alan, mənimlə ünsiyyətə girən, mənim kimi, yəni müasirim kimi sevən, duyan, düşünən, acıyan, iztirab çəkən, sevinən, bir sözlə, yaşayan insanlar kimi görmək istəyirəm. Bu, daha maraqlıdır. Onlar pyedestalda gözəl görünürlər. Amma onlar pyedestaldan qıraqda da son dərəcə cəlbedicidirlər.
​– İndicə dediyim kimi, kimin üçünsə Şah İsmayılın Çaldıran döyüşü ilə bağlı iztirabını görümlü edə bildimsə, bu, bəsdir. İztirab isə daxili təbəddülata, çevrilməyə, həyat və səltənətlə bağlı qəti niyyətə gətirir. Çaldırandan çıxa bilməyən Şah orda da qalmalıydı və belədə Şah bizim bədii təsəvvürümüzdə tarixi şəxsiyyətin cizgilərinə bəzi əlavə ştrixlər verə bilər. Kim deyə bilər, Şah Çaldıran düzündə qalmalıydı, yoxsa qayıdıb 10 il ruhu düşkün, sarsıntılar içində... davam etməliydi?! Nəyə davam etməliydi – bu suala mənim cavabım yoxdur. Yəqin ki, tarixçilərin cavabı var.
– Pyesdən və tamaşadan tamaşaçı tez-tez bu sözləri eşidir: «Xətdə qırıqlıq var. Mən sizə deyirdim, inanmırdız, xətdə qırıqlıq var». Qırıqlıq bizim tariximizin özündədir. Harada, necə – kim bilir?! Şah İsmayıldan sonra niyə paytaxt köçürüldü, niyə dilimiz sıxışdırıldı, niyə türk mənliyi öz yaddaşına qısıldı?! Əziz Şahımızın xələfləri niyə sələflərinin ideallarına arxa çevirdilər?! Bu suallara cavab vermək həm asandır, həm çətindir.
- «Hamı səni sevənlər burdadır...» pyesinin də, deyərdim ki, qəribə taleyi olub. Onu vaxtilə mərhum və unudulmaz rejissorumuz Hüseynağa Atakişiyev səhnələşdirib. Sıfır dərəcəsində texniki imkanlar, daha doğrusu, imkansızlıq şəraitində – Gənclər Teatrında. Mən o tamaşanı böyük minnətdarlıq hissiylə xatırlayıram. Tamaşa pyesin aksentlərini olduğu kimi saxlamış, müəllif rakursunu ön plana çəkmişdi. Bu, Hüseynağanın böyük sənətkar mədəniyyətindən irəli gəlirdi. Sonra bu pyes bir müddət «unuduldu» Yəqin, bu, mənə belə gəlirdi. Sən demə... Onu rəhmətlik Vaqif İbrahimoğlu qoymaq istəyirdi. Özü də «YUĞ»da yox, Dram Teatrında. İsrafil də məni qızışdırdı, Ədalət də həvəsləndirdi (teatrın direktoru və mədəniyyət nazirinin müavini nəzərdə tutulur –S.İ.), mən pyesi Vaqif üçün, bəli, bəli, Vaqif üçün təzədən işlədim. Bəzi yerlər ixtisar olundu, bəzi xətlər əlavə edildi... Qismət deyilmiş. Biz Vaqiflə bu pyes ətrafında mübahisələr edə-edə və bir-birimizə qarış-qarış yaxınlaşa-yaxınlaşa qəflətən bir daha bu həyatda görüşməmək şərtilə bir-birimizdən ayrıldıq. Tamaşanı onun tələbəsi Mikayıl hazırladı. Və biz öz-özlüyümüzdə tamaşanı əziz dostumuz Vaqifin ruhuna həsr etdik.

Mikayılda biz nə ilə qarşılaşırıq? Mikayılda pyesdən gələn bəzi aksentlər itib. Bəzi xətlər ixtisar edilib. Bu ixtisarlar, onu da deyim ki, məni inandırmağa çalışdılar ki, tamaşanın xeyrinə edilib. Bununla tutaq ki, barışmaq olardı. Amma elə ixtisarlar var ki, onları əsaslandırmaq çətindir. Bundan başqa, mənim mətndə «gizlədilmiş» bəzi iddialarım vardı ki, tamaşa onların üstündən ağır texnikalı tank kimi keçib gedib. Texnikadan söz düşmüşkən. «Azdrama»nın bugünkü texniki imkanlarına susamış yaradıcı heyət bu tamaşada onların hamısından elə istifadə etdi ki, bəzilərinə bu sadəcə acgözlük kimi gəldi. Bəzilərinə də görməmişlik kimi. Bütün bunları bir qədər ehmallıca etmək olardı.

Amma bir məsələni qeyd etməyə bilmirəm. Həm aktyorlar, həm rejissor, həm rəssam – qərəz, bütün yaradıcı heyət əsərin ətrafında (bilmirəm, bəlkə də tamaşanın deməliydim) çox sıx şəkildə birləşmişdilər və hətta Çaldırandakı fillər də üstlərinə gəlsəydi, «səfi pozmayacaqdılar». Bu teatr aləmində balaca iş deyil.

Suala birbaşa cavabı isə belə verərdim. Anlaşma qismən baş verdi.
- Cüzi dəyişiklik ola bilər. Tamaşa artıq öz həyatı ilə yaşayacaq. Artıq nə mən, nə də rejissor ona ciddi əlavələr etmək iqtidarında və həvəsindəyik.
– Tamaşaçıların teatr mədəniyyəti məni sevindirdi. Mənim yozumumla razılaşan ola bilər, razılaşmayan da ola bilər, kimisə rejissor işi qane edər, kimisə etməz. Amma mən o tamaşaçıların hamısına minnətdaram. Tamaşa bilirsiniz nə zaman bitir? Sonuncu tamaşaçı tamaşa zalını tərk edəndə. Onlar isə, tanıdığım və tanımadığım əziz adamlar teatrın qapıları bağlanandan çox sonra da orada idilər. Bu adamlar hamı onu sevənlər idi...
– Həm tamam, həm də davam.